Szczepionki przeciw grypie - czy naprawdę działają?

Data publikacji: 2021-05-31

Szczepionki przeciw grypie używane są na świecie od ponad 80 lat. Pierwszą z nich opracował w 1937 r. Jonas Salk – niecałe 20 lat po tym, jak epidemia grypy zwanej „Hiszpanką” przetoczyła się przez świat, zabijając ok. 50 milionów ludzi. Dzięki szczepieniom zyskaliśmy nowy oręż do walki z grypą, zapewniając nam ochronę, przed tą śmiertelną chorobą.

Obecnie nauczyliśmy się bagatelizować choroby, w tym także grypę. Spowodowane jest to postępem medycyny w zakresie leczenia jak i profilaktyki. Zatem co w przypadku, gdy nie ma szczepionek? O tym, jak groźne mogą być choroby, jeśli nie mamy jak się przed nimi bronić, co pewien czas przypominają nam kolejne epidemie i pandemie. Sytuacja, do której doszło na początku pandemii COVID-19, doskonale obrazuje, w jak zawrotnym tempie choroba rozprzestrzeniła się po świecie. Wydarzenia potoczyłyby się inaczej, gdyby była to choroba już znana i zbadana. Gdybyśmy od samego początku mieli szczepionki przeciwko COVID-19 wirus nie rozprzestrzeniłby się na tak znaczną skalę z tak dużą szybkością.

To, jak skuteczne są szczepionki w walce z chorobami, dobrze widać również na przykładzie polio (poliomyelitis) - które niegdyś obecne było na całym świecie oraz ospy prawdziwej. Jeszcze w 1988 r. zaraportowano 350 tysięcy przypadków wystąpienia poliomyelitis. Dziś, dzięki globalnemu programowi szczepień, zachorowalność zmniejszyła się o 99%. Ospa prawdziwa zupełnie zniknęła z naszego globu. Przykłady te obrazują, ile zawdzięczamy szczepieniom.

Jak skuteczne są szczepionki przeciw grypie?

Skuteczność szczepionek przeciw grypie zależy zarówno od danego sezonu grypowego, jak i samej populacji. Warto pamiętać, że im większa część społeczeństwa jest zaszczepiona, tym mniej osób zachoruje, co zapobiega rozprzestrzenianiu się choroby.

To, na ile szczepionki przeciw grypie są skuteczne, zależy od wielu czynników. Niezwykle istotny jest stan zdrowia osoby zaszczepionej – czy cierpi na choroby przewlekłe, ma obniżoną odporność. Ważne jest również to, jaki czas minął od momentu szczepienia do zetknięcia się z wirusem – potrzeba około 2-3 tygodni, aby nabyć odporność. Duże znaczenie ma też to, czy szczepy wirusa grypy, przeciwko którym organizm się broni są tymi, które zawiera szczepionka. Wszystko to składa się na szacunkową skuteczność szczepionek przeciwko grypie w przedziale od 40 do 70%.

Jak określa się skład szczepionki?

Aby ustalić, jaki w danym sezonie powinien być skład szczepionki, eksperci WHO corocznie przyglądają się sytuacji epidemiologicznej w obszarze grypy i dyskutują nad koniecznością wykorzystania w szczepionkach odpowiednich szczepów. Opierają się na danych wirusologicznych i epidemiologicznych dostarczanych przez ogólnoświatową sieć laboratoriów. Każdego roku 142 krajowe ośrodki do spraw grypy (w Polsce jest to Krajowy Ośrodek ds. Grypy w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – Państwowym Zakładzie Higieny (NIZP-PZH)) przesyłają ponad 8 000 szczepów do zbadania.

Proces ustalania składu szczepionki obejmuje między innymi izolację wirusów z próbek pobranych od chorych, po której następuje ich identyfikacja i analiza genetyczna. Uzyskane informacje, zestawione z danymi na temat odporności populacji na poszczególne szczepy wirusa grypy, stanowią podstawę do wyselekcjonowania szczepów, które wykazują najwyższe prawdopodobieństwo atakowania ludzi w nadchodzącym sezonie.

Czy można zachorować od szczepionki na grypę?

Większość stosowanych w Polsce szczepionek przeciw grypie należy do grupy szczepionek inaktywowanych. Oznacza to, że w swym składzie nie zawierają one „żywych” wirusów, a co za tym idzie, ich podanie nie może doprowadzić do rozwoju choroby. Możliwe jest za to wystąpienie efektów ubocznych, które mogą być z grypą pomylone: podwyższona temperatura, nudności, złe samopoczucie, ból głowy, stawów, mięśni, katar. Jednakże, w przeciwieństwie do grypy, dolegliwości te mijają szybko same z siebie.

Nie oznacza to jednak, że osoby zaszczepione nie mogą zachorować, a jedynie to, że szczepionka inaktywowana nie może być powodem zachorowania. Zachorowanie jest zawsze możliwe, ponieważ szczepionki nie mają 100% skuteczności.

Działania niepożądane

Szczepionki przeciw grypie, jak każdy produkt medyczny, mogą powodować działania niepożądane. W przypadku szczepień, mówi się o niepożądanych odczynach poszczepiennych. Mają one najczęściej charakter reakcji miejscowych – w miejscu podania zastrzyku mogą pojawić się np. trwające 2-3 dni zaczerwienienie, bolesność i obrzęk. Po szczepieniu mogą pojawić się również objawy grypopodobne, tj. gorączka, ból głowy, mięśni czy złe samopoczucie. Występują one rzadziej i ustępują po kilku dniach.

Możliwe, acz wyjątkowo rzadkie, są również ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne po szczepieniu przeciw grypie. Wskazuje się tu zespół Guillaina–Barrégo. Warto jednak pamiętać, że zdarza się on sześć razy częściej w naturalnym przebiegu grypy, niż po szczepieniu przeciw tej chorobie.

W przypadku donosowej szczepionki przeciw grypie, która nie należy do grupy inaktywowanych (zawiera żywe, osłabione wirusy grypy) mogą pojawić się objawy takie jak ból głowy, złe samopoczucie, wyciek z nosa, gorączka, ból mięśni, wysypka czy zmniejszenie łaknienia. Wyrażane są opinie, że występowanie działań niepożądanych jest argumentem by się nie szczepić. Spotykając się z taką opinią warto pamiętać, że w znakomitej większości przybierają one formę drobnych niedogodności, a częstotliwość ich występowania nie jest duża. W przypadku zachorowania zostajemy narażeni na pełne spektrum objawów i zależnie od wielu czynników, także poważnych powikłań po chorobie.

Powikłania po grypie

Większość chorych po przejściu grypy wraca do zdrowia, jednak nie wszyscy mają to szczęście. Zdarza się, że grypa przybiera ciężki przebieg. Z tego powodu u osób cierpiących na choroby przewlekłe może dojść do ich zaostrzenia. Mogą wystąpić także nowe choroby. Na skutek grypy dochodzi czasem do niezwykle groźnych dla zdrowia wielonarządowych powikłań.

Najczęstsze powikłania pogrypowe dotyczą:

układu oddechowego: grypowe zapalenie płuc i oskrzeli, wtórne bakteryjne zapalenie płuc, zapalenie oskrzelików – szczególnie u niemowląt i u dzieci, takie jak np. zakażenie pneumokokowe, meningokokowe, zaostrzenie astmy,
układu nerwowego: poprzeczne zapalenie rdzenia, zapalenie mózgu, opon mózgowych,
innych układów: zapalenie ucha środkowego (zwłaszcza u dzieci), zapalenie mięśnia serca i osierdzia, zaostrzenie istniejących chorób przewlekłych (np. zastoinowej niewydolności serca), drgawki gorączkowe, zespół wstrząsu toksycznego, zespół Rey`a, zapalenie mięśni i mioglobinuria mogąca prowadzić do niewydolności nerek, możliwość częstszego występowania schizofrenii w przypadku zakażenia wewnątrzmacicznego w czasie ciąży, zakażenia meningokokowe).

Szczególnie narażone są osoby z grup ryzyka – przede wszystkim cierpiące na choroby przewlekłe, dzieci, kobiety w ciąży i seniorzy.

Udostępnij
w social mediach:

Szczepienia przeciw grypie w sezonie 2022/2023

2022-11-04

Od początku września dostępne są szczepionki przeciw grypie. Tradycyjnie szczepienie można wykonać w placówkach medycznych, takich jak np. POZ czy kliniki prywatne...

Zobacz więcej →
Udostępnij
w social mediach:

Stowarzyszenia pacjentów jednoczą się przeciwko grypie

2019-11-18

W tym roku, po raz pierwszy w historii, trzy największe amerykańskie organizacje pacjenckie zjednoczyły się w działaniach przeciwko grypie. Współpracę nawiązały...

Zobacz więcej →
Udostępnij
w social mediach:

Grypa w ciąży – dlaczego warto się szczepić?

2020-09-03

Grypa może być bardzo groźna w ciąży i to zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Organizm kobiety ciężarnej jest 4-5-krotnie bardziej narażony na ciężki przebieg...

Zobacz więcej →
Udostępnij
w social mediach:

„Hiszpanka” – pandemia grypy, która dotknęła 1/3 ludności świata

2020-02-17

Rok 1918 utrwalił się w historii przede wszystkim jako zakończenie I Wojny Światowej. Tak więc jeśli mówimy o 50 mln ofiar śmiertelnych w latach 1918-1919, nie...

Zobacz więcej →
Udostępnij
w social mediach: